Analfabeta jest to osoba dorosła (powyżej 15 lat), która nie umie pisać i czytać oraz nie potrafi wykonać czterech podstawowych działań matematycznych: dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia.

Według badań przeprowadzonych przez Międzynarodowy Program Oceny Umiejętności Uczniów i Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju około 40% Polaków nie rozumie czytanego tekstu, a 30% rozumie go w stopniu niewielkim. Powodami tego są: zanik nawyku czytania, bezmyślne oglądanie telewizji, ubóstwo.

Analfabeta postrzegany jest jako osoba uboga, której nie stać na pobieranie nauki. Brak podstawowych umiejętności czytania i pisania powoduje, że taka osoba nie potrafi zrozumieć najprostszych komunikatów wywieszanych w miejscach publicznych, a w konsekwencji wywołuje bezradność i nieumiejętność dochodzenia własnych praw.

W 2002 roku Międzynarodowy Program Oceny Umiejętności Uczniów PISA przebadał aż 265 tysięcy piętnastolatków z 31 państw. W Polsce do testów zabrało się 4 tysiące uczniów, którzy mieli się wykazać umiejętnością wyszukiwania informacji, interpretacji przeczytanego tekstu, refleksji i krytycznej oceny. Tylko 6% młodych Polaków zakwalifikowało się do najwyższego poziomu, natomiast niemal 10% nie spełniało wymogów najniższego poziomu. Polska zajęła dopiero 24. miejsce. W raporcie końcowym PISA stwierdziła, że co dziesiąty absolwent polskiej podstawówki nie potrafi czytać.

W średniowieczu w Polsce było znacznie więcej analfabetów niż w innych krajach europejskich. Nauki pobierali głównie duchowni i wysocy dworscy urzędnicy oraz dzieci bogatych magnatów. Stan wysokiego analfabetyzmu utrzymywał się jeszcze w XVIII wieku (aż 90% społeczeństwa było analfabetami).